*Amerikan Kanser Araştırma Kurumu ve İngiltere Kanser Araştırma Enstitüsü ortaklığında verilen 400 Bin dolar (2 Milyon 750 bin TL) tutarındaki Transatlantik Araştırma Ödülü’nü kazanan Batmanlı bilim insanı Geylani Can’ın başarısı konuşuluyor şu günlerde.

*2003 Yılında mezun olduğu Batman Anadolu Lisesi’ndeki eski öğretmenlerinden Şuayip Alp, Geylani Can ile kardeşlerinin eğitimdeki azmini anlatıyor: “1997 Yılında Batman Anadolu Lisesi’nde başarılı öğrenciler vardı. Ortaokul ve Lise iç içe sayılırdı. Ortaokuldan liseye geçiş yapan Geylani, ablası ve kardeşi de başarılı öğrencilerimizdendi. Geylani’nin genetik alanında aşama kaydedeceğini tahmin ediyorduk.”

ESKİ ÖĞRETMENİ O’NU ANLATIYOR
1990’lı yılların ortalarında Anadolu Lisesi’ne kavuşan Batman’da, henüz Fen Lisesi yoktu.

Bir Anadolu Lise vardı, o da şimdi ki GAP ilköğretim okulunun ikinci katında az sayıda öğrenci ile eğitim-öğretime başlamıştı.

O Anadolu Lisesi’nde idealist eğitimciler vardı.

Sait Battı, Hasan Erdal, Şuayip ve Hamit Alp gibi öğretmenlerin üzerinde titredikleri öğrenciler, bugün artık kariyer sahibi.

O öğrencilerden biri de son günlerde görsel ve yaygın medyanın gündeminde olan Dr. Geylani Can…

Hala Batman Anadolu Lisesi’nde öğretmenlik yapan Şuayip Alp, öğrencisi Geylani ile o dönemin başarılı öğrencileri anlatıyor:

“Can ailesinin dışında da tanınan bazı ailelerin çocukları Anadolu Lisesine geliyordu. Eğitimde altyapıları sağlamdı. Lisemiz ile Ortaokul iç içe sayılırdı. 5’inci sınıftan mezun olan öğrenci İngilizceyi iyi derecede bildiği an Anadolu Lisesi’ne geçiş yapıyordu. İyi İngilizce öğretmenlerimiz vardı. Geylani, ablası ve kardeşi başarılı öğrencilerimiz arasındaydı. Geylani o dönemler moleküler biyolog olmayı düşünüyordu. Şimdi genetik üzerine araştırmalar yapıyor. O’nun başarısını öğrenci ve çevremize anlatıyoruz. Başarısı bizi son derece mutlu etti.”

Bir Anadolu Lisesi’nin olduğu Batman’ın o dönemine bakın, öğrenciler ne başarı hikayesine imza atmışlar…

ABD’YE UZANAN BAŞARI HİKAYESİ
2003 Yılında Batman Anadolu Lisesi’nden mezun olan ve 2009 yılında ise İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü (İYTE) Moleküler Biyoloji ve Genetik bölümünden mezun olan Geylani Can, aynı üniversitede başladığı yüksek lisansını İsveç’te tamamladı. 2012’de ise Cambridge Üniversitesi Gurdon Enstitüsü’nde doktoraya başlayan Can, daha sonra araştırmacı olarak Harvard Medical School’a (Tıp Fakültesi) geçti.

Dün de telefonla görüştüğümüz Dr. Geylani Can, büyük ödülün kendisine yüklediği sorumluluğun farkında olduğunu söylüyordu ve ekliyordu: “Böylesi bir ödülü ülkem ve memleketim adına almak gurur verici. Genetik üzerine çalışmayı düşünen tüm gençlere destek olmaya hazırım. Bu projede istediğimiz sonuçlara ulaşırsak sadece kanser değil birçok hastalığın gelişimini engellemiş olacağız.”

Çalışmalarını Harvard Üniversitesi Kimyasal Biyoloji ve Moleküler Farmakoloji Bölümü'nde sürdüren Geylani Can, şimdilerde birçok gencin örnek aldığı isim…

Dr. Can, bu projede hedefine ulaşırsa, insanları ‘kanser’ denilen illet hastalıktan kurtaracak.

“Kansere, DNA hasarına neyin neden olduğunu anlayabilecek bir yöntem geliştirmeyi önerdim” diyen Dr. Geylani Geylani Can, bakın neler diyor:

“Hücrelerde DNA'nın kopyalanması esnasında bir hata oluyor ve bu hata, kanser ve başka hastalıklara sebep olabiliyor. Normalde hücrelerde önce DNA kopyalanıyor, sonra yeni kopyalar, diğer hücrelere dağıtılıyor. DNA'nın kopyalanması bitmeden dağıtılmaya çalışılırsa, o DNA’lar parçalanıyor ve çok kırık olduğundan, hücrelerde eski yerlerine değil de karmaşık bir şekilde yapıştırıyor. Sık karşılaşılmasa da tek bir hücrenin bunu yapması, kanser olmanıza neden olabiliyor. Kanserli hücrelerde ne yanlış gidiyor da tamir edilemiyor? Bu detayları anlayabilecek yeni bir yöntem geliştirmiş sayılırım. Gözlemlemesi çok zor bir olay ve nasıl gözlemleyebileceğim üzerine projeler yazdım. Ödülün gelme amacı, sunduğumuz projenin çok yapılabilir ama kimsenin aklına gelmemiş olması. Benim önerdiğim çalışma, bunu mekanizmal olarak anlayabilmek. Kanser dahil pek çok hastalığın nedenini araştırırken, bir yandan da bunun oluşumunu engelleyebilmek için hücrelerin nasıl mekanizmalara sahip olduğunu kavrayabilmek. 1940’lardan beri görülen ancak açıklanamayan bir şeydi. Bu konuda bir yöntem, bakış açısı yoktu. Geliştirmeyi sunduğum yöntemle bunun bulunabileceğini öne sürdüm, bilim insanları da güvendi, destek gördüm ve ödülü kazandım.

“BATMAN’DA HERKES TIP FAKÜLTESİNİ SEÇER”
Batman’daki çocukluk hayalini de yaşayan Can, önemli bir ayrıntıya dikkat çekiyor:

“Batman’da genelde öğrenciler hep tıp fakültesini seçer. Ona da puanım yetiyordu ama ben özellikle bu bölümü seçtim. Şu anda çocukluk hayalimi yaşıyorum. Aslen Batmanlıyım. Çocukluğum Batman’ın en zorlu zamanlarında geçti ama karakter olarak hiçbir zaman yılmadım. Çok isteyerek, çok çalışarak açığı kapattım. Onlar da önce istesin, sonra da çok çalışsın ve hiç yılmasın. Herkesin zorlukları aşacak gücü vardır, önemli olan gerçekten isteyip bunun için çalışmak. Batman Anadolu Lisesi’nden mezun olduktan sonra üniversite eğitimim için İzmir’e gittim. Oradan İsveç’e geçtim, Avrupa’nın en iyi üniversitelerinden birinde master tezimi tamamladım. Benim yeteneklerime ihtiyaç duyulan ve zevk aldığım yerlerde çalıştım. Benim durumum özelinde, zor problemlere farklı bakış açısıyla İngilizce’de ‘out box’ dedikleri bakış açısıyla, kısa ve basit çözüm gerektiren yöntemler geliştirmek beni bir adım öteye taşıdı. Bu yeteneğimin farkında olarak, ilgimi çeken projelerde hep yer aldım. Tavsiye olarak verebileceğim, gençlerin bir şekilde kendi yeteneklerini keşfedip, buna ihtiyaç duyulan ama aynı zamanda zevk alacakları işlere yönelmeleri olur.”

 “İLERİDE ÜLKEME DÖNMEK İSTİYORUM”
Önümüzdeki süreçlerde Türkiye’ye gelmek isteyen Geylani Can, “Türkiye bir başka” diyor ve ekliyor: “Şu an arafta gibiyiz, ne tamamen dönebiliyoruz ne de tamamen burada kalabiliyoruz. 10 Yıldır yurt dışındayım, çok farklı kültürlerle tanıştık, ufkumuz açıldı ama Türkiye bir başka… Düzgün bir politika yürütülmesi halinde yurt dışına gidenlerin bir bölümü, özellikle nitelikli beyin göçü, Türkiye’ye dönmek istiyor. Ben de ileride ülkeme dönmek istiyorum. DNA ile ilgili birikimimi uzaktan da olsa Türkiye’ye aktarıyorum.”

Geylani Can, yurt dışında bulunsa da Türkiye’deki gençlere bilgi aktarımını hiç kesmediğini anlatmadan edemiyor: “Aslında bilginin transferi açısından bakıldığında bir insanın nerede olduğunun çok da önemi yok. İzmir’de lisans eğitimimde birlikte çalıştığım hocamla ortak bir şirketimiz var. Türkiye’de yürüyen projelerimiz var, TÜBİTAK’tan destek alıyoruz. Öğrencilerle sürekli iletişim halindeyiz. Bu yüzden kendimi beyin göçü olarak değerlendirmiyorum, DNA ile ilgili bilgi birikimimi uzaktan da olsa Türkiye’ye aktarıyorum. Şuan için burada kalıp, bilgiyi aktarmak daha doğru ama ileride mutlaka ülkeme döneceğim.”

BAŞARISI GURURLANDIRDI
Batman Çağdaş’ın ‘Gururlandık’ haberi, birçok yayın organında yer buldu. Yüzlerce okurumuz Geylani’yi tebrik yağmuruna tuttu. Maillerimize gelen birkaç mesajı sizlere aktararak, yazıyı sonlandıralım… Geylani gibi nice gencimizi en iyi yerlerde görmek dileğiyle…

Melike C:“Seninle gurur duyuyoruz. Başarılarının devamını dileriz.”

Halit Ateşdağlı: “Tebrikler, yolunda başarılar diliyorum. Allah yardımcın olsun Geylani Can.”

İlyas Sakar Yeşilsoy: “Aynı okulda aynı sınıfta beraber okuduğumuz Geylani, dersteyken bile genetik biliminde o zamanlar bile bahsettiğini hatırlıyorum. Yolun açık olsun.”

Şuayip Alp: “Öğretmeni olarak gurur duyuyorum. Geylani Can, gibi yüzlerce başarılı öğrenci mezun oldu Batman Anadolu lisesinden. MEB'in daha çok destek vermesi gerekir proje tabanlı okullara. BAL ailesi olarak Kıvanç duyuyoruz”

M. Er: “Batmanlılar olarak seninle gurur duyuyoruz Geylani.”

B.B: “Geylani Can, bir Batmanlı olarak seninle gurur duyuyorum.”

A.S: “Teşekkür ve tebrik ediyoruz seni Dr. Geylani Can.”

Adnan B: “Böyle insanlara ancak şapka çıkarılır.”

İskan Tolun: “Dr. Can'ın bu başarısına alabildiğine sevindim. Allah zihin açıklığı versin.”