*Batman kurulduğunda en çarpık yapılaşmanın adresi, şehrin karşı yakası dediğimiz İluh Deresi’nin çevresiydi. 70 Yıl önce rafineriyi kuran ABD’li Parsons’un çektiği o karedeki İluh Deresi’nin olduğu bölgede yapıların çoğu kerpiçti. İluh Tepebaşı’ndaki 15 ev ile Çarşı Mahallesi’nin ağırlıklı olduğu bölgede 200’e yakın konut dışında Batman diye bir şehir yoktu. Şehrin büyümesi, gelişmesi ve insanların başka şehirlere göçünü engelleyebilmek, sosyolojik olarak mümkün değil. Ama bir şehrin eski mekanları korunarak, şehre eski yapısına uygun yeni vitrinler yaratmak mümkün.

*Yazar arkadaşım Recep Kadak bir eserinde dile getirdiği gibi ‘İluh Tepebaşı çevresindeki yapılar bitişik nizamda yapıldığı için Batmanlılar, birbirilerini ziyaret ettiklerinde sokakları dolaşmak yerine dam yolunu kullanırlardı’ diye yazmıştı. Şimdilerde Belediye çarpık yapılaşmanın olduğu o bölgede, yerinde Kentsel Dönüşüm kapsamında başlattığı yıkım ve yeniden imar çalışmaları memnuniyet verici şekilde devam ediyor. Umarız aynı kararlılıkla Batman’ın ‘Yerinde Kentsel Dönüşüm’ bekleyen diğer mahallelerinde aynı sevindirici çalışmaları bir an önce başlar. Eminiz ki İluh’taki çalışmalar şehrimizin ilk vitrini bu bölge olacaktır…

İLUH’UN BUNA İHTİYACI VARDI

İluh Tepebaşı’nda geçen yıl yeraltı elektrik şebekesi yapımı esnasında yapılan kazıda Orta Çağ dönemine ait çıkan tarihi eserler, hepimizi heyecanlandırmıştı.

Batman’ın 100 yıllık bir şehir olmadığı, Orta Çağ döneminden kalan bir yerleşim birimi olduğunu o yer altından çıkan tarihi objeler göstermişti bize.

70 Yıl önce ABD’li Parsons,  ülkenin ilk rafinerisini tamamladıktan sonra DDY Batman Garı’nda çektiği tarihi fotoğraflar, Batman’ın dününe ışık tutarak bizi geçmişle buluşturmuş oldu.

Batman genç bir şehir.

70 Yıl önce,  Pınarlardan berrak bir şekilde şehrimizin ortasından güle eğlene ve çevresinde sevinç yaratarak akardı İluh Deresi.

O derede balık avlanır, çevresinde en lezzetli meyve ve sebze yetiştirilirdi.

Batman’ın kanaat önderlerinden merhum Hacı Reşat Nasıroğlu bize 70-80 yıl öncenin İluh Tepebaşını anlatmıştı.

Oranın çok şen bir petrol kasabası olduğunu söylemişti bize.

1955’te Yaşamın merkezi İluh Tepebaşı ile şimdiki Çarşı Mahallesi’nin başlangıç noktası olan Çarşı ile İluh Mahallesi’nin kesiştiği bölgeydi.

ABD’li Parsons’un, İluh tepesinden çektiği karede toplam 200 kerpiç ev arasında 1. Cadde’nin sonundaki Toprak Mahsulleri’nin beton binası ile eski Rafineri ve Site’deki yapılar dışında beton yapı yoktu.

1940’lı Yılların başında DDY raylarının içinden geçtiği o petrol kasabası, 70 yılda aldığı göçlerle şimdilerde  şehir merkezi nüfusunu yarım milyona çıkarmış.

Batman’ın eski mahalleleri; Karşıyaka, İluh, Çarşı, Akyürek, Cumhuriyet, Bayındır, Cudi ve Ermi mahalleleri rafinerinin etrafına konumlanmış, tıpkı annelerinin etrafında oturan çocuklar gibi.

Kimsenin tahmin edemeyeceği bir hızla beldeden ilçeye, ilçeden ‘İl’e dönüşen petrolün başkenti şimdi de ‘Büyükşehir’ yolunda.

HEYECANLANDIRAN PROJE

Batman Belediyesi, İluh Dersi’nde geçmişte yaşanan sel felaketlerini göz önüne alarak ‘Kentsel Dönüşüm’ü şimdi de İluh Deresi çevresinde başlattı.

Her sel baskınında çevredeki semt sakinleri başta olmak üzere, Batmanlıların yüreğine korku salan  şehrin o karşı yakasında şimdi de güzel projeler hayata geçiyor.

2006 ile 2024’teki İki ayrı sel felaketi 15 canımızı aramızdan almıştı.

Maddi hasar ise ölçülemeyecek boyutlardaydı.

O enkazı ortadan kaldırmak elbette kolay değildi.

Batman, geçmişteki sel felaketlerinden geç de olsa ders çıkarmıştı.

Artık şehri ikiye bölen o derenin çevresinde ıslah projeleri kaçınılmazdı.

Akyürek, Karşıyaka ve Petrolkent güzergahındaki birçok yapının yıkımı gerçekleştirildi.

Halen o yapılara eklenecek yapılar da var kuşkusuz.

TPAO 2.1 uzunluğundaki ihata duvarını geriye çekmesi, o bölgeye ilaç oldu.

Yeni hastane yol güzergahına kadar uzanacak dere çevresinde iki yeni cadde, 20 metre genişliğinde olacak.

Habip Başkan Parkı gibi yeni alanlar o bölgeye hayat verecek.

İluh Deresini o eski manzaradan kurtaracak adımların atılmasından çevredeki semt sakinleri bir hayli mutlu.

ŞEHRİN YENİ VİTRİNİ

“Bu proje bize nefes oldu” diyerek yaşamlarını sınırlayan bu engelden kurtulacakları için sevinç içindeler İluh Deresi çevresindekiler.

Batman Belediyesi’nin yeni yılla birlikte İluh’ta Kentsel Dönüşüm-Islah çalışmaları kapsamında projenin sürmesini istiyor.

Derenin yıllardır kaderine terk edilmesi, o çevredeki birçok yapının kaderiyle baş başa bırakılmasına yol açmış.

İluh Tepebaşı’nda 60-70 yıllık evlerin çoğu viraneye dönüşmüş.

Eski semt sakinlerinden kimse kalmamış.

Yarı kerpiç yarı betonarme binaların çoğu boş.

Oysa, bu bölge petrol şehrinin çekirdeğini oluşturuyor.

Batman’ı doğuran bu yerleşim birimi Eskişehir-Odunpazarı gibi koruma altına alınmalı.

Böylelikle İluh’ta yıllara meydan okuyan bazı yapılar, restore edilip turizme de kazandırılabilir.

İluh’taki Belediye İtfaiye Müdürlüğü binası ile okulun bulunduğu bölgede; tarihe ışık tutan o objelerin çıktığı bölgede ‘SİT’ alanı kapsamında yeni kazılar yapılabilir -yapılması gerektiğine inanıyoruz.-

İluh ile birlikte şehrin karşı yakasındaki Hürriyet, Petrolkent, Ermi, Yeşiltepe, Çay ve 19 Mayıs gibi Mahallelerden de geçen 8.5 kilometre uzunluğundaki derenin çevresinde ıslah çalışmalarının sürmesi, o bölgede oturanları bir hayli  umutlandırmış.

Yıllarca İluh Deresi ile komşu olan eski semt sakinlerinden kimi dinlerseniz dinleyin aynı sözleri işitirsiniz;

“Bu bölgenin Kentsel Dönüşüm’e büyük ihtiyacı vardı. Bu proje bize nefes oldu.”

Özetle; yıllar sonra İluh Deresinin çevresine sihirli değnek değdi.

Şehrin yeni vitrini olması açısından çok iyi oldu.

Geçmişin korunarak, eski yerleşim yerlerinin ‘Yerinde Kentsel Dönüşüm’ kapsamında gecikmeden alınması dileğiyle.

Sağlıkla kalın…