**Batman’ın Gercüş ilçesinde ve ilçeye bağlı onlarca köyde her yıl Ekim ayında bağ bozumuyla birlikte kazanlar kaynıyor. 10 Farklı üzüm çeşidinin hasadı sonrası bir süre bekletilen üzümler, özel havuzlarda ezilerek ‘şıra’ elde ediliyor. ‘Şıra’ daha sonra kazanlarda kaynatılarak pekmeze, pestil ve cevizli sucuğa dönüşüyor.
ÜZÜMÜN YOLCULUĞU…
Her yıl Ekim ayında Batman’ın Gercüş ilçesinde başlayan üzüm hasadı sürüyor. Bağ bozumu tüm hızıyla devam ederken, üzümün diğer ürünlere yolculuğu ise büyük bir emekten geçiyor. Gercüş ilçesine bağlı onlarca köyde bahçelerinde üzüm yetiştiren ailelerin bağ bozumu sonrası verdiği büyük çaba tadına doyulmayan ürünlerin elde edilmesini sağlıyor. Özenle toplanan üzümler, özel havuzlarda çuvallarda ezilerek elde edilen ‘şıra’ ile daha sonra pekmeze, pestile ve cevizli sucuğa dönüşüyor. Köylüler süreci şöyle anlatıyor; “Üzümlerin olgunlaştıktan sonra toplanmasına gelene kadar dikkat edilmesi gereken çok fazla nokta var. Biz öncelikle, pekmezin kalitesi ve cinsinin kullanılan üzümün doğru zamanda hasat edilmesi ile doğrudan ilgili. Bunun nedeni ise üzümler olgunlaştıkça içerdikleri şeker miktarının da artması. Dolayısıyla üretilecek pekmez ve ürünlerinin cinsi, hasadın hangi zamanda gerçekleştirilmesi gerektiğini belirliyor, bu ikisinin birbiriyle uyumlu olarak ilerlemesi önemli.”
BAĞ BOZUMU VE PEKMEZ ZAMANI
Fotoğraf sanatçısı Orhan Kartal’ın takip ettiği ailelerin çabası ise takdire şayan. Üzümün pekmeze ve diğer ürünlere yolculuğunu ise aileler şöyle anlatıyor; “İlk olarak yaz aylarında bağı sürüyorlar, budama yapıyorlar. Şimdi de bağ bozumu ve pekmez zamanı. Bu dönemde Batman’da oturan köylüler ve başka şehirlerde yaşayan köylüler köye geliyorlar. Her evde bir bayram havası içinde geçiyor. Gercüş’ün arazileri bazı yerlerde engebeli olduğu için traktör ve benzeri araç girmiyor. Buralara at ve eşeklerle gidip üzümler toplanılıyor ve eve götürülüyor. Evde üzümler bir alanda sıkılıyor. Daha sonra özel havuzlarda üzüm şırasını eski yöntemlerle çuvallar içinden ayaklarla ezmek suretiyle çıkarılıyor. ‘Şıra’ dinlendikten sona özel kazanlara aktarılıyor ve beyaz toprak veya bir parça bu yörede yetişen kesme taş parçası veya ufalanmış şekli ile konulup kaynamaya bırakılıyor. Pekmez yapımında üzümün toprağı beyaz oldu mu pekmez daha erken kaynıyor. Ara sıra karıştırarak köpüğü alınıyor miktarına göre 8-10 saat kaynamaya bırakılıyor. Sonuç mükemmel bir pekmez ortaya çıkıyor. 4-5 bidon üzüm şırasından ortalama bir bidon pekmez elde ediliyor.”
COĞRAFİ İŞARETLİ ‘MEZRONE’ BİR BAŞKA
Gercüş ilçesine has ve coğrafi işaretli ‘mezrone’ üzümü ise aromasıyla aroması en yoğun üzümlerin başında geliyor. Batman’ın Gercüş-Hasankeyf-Kayapınar bölgesinin kırsalında kendine has tadıyla bilinen ‘mezrone’ üzümü ve bölgede yetiştirilen ‘tayfi’ ve diğer 10 çeşit üzüm de Gercüşlü kadınların eliyle lezzetine doyulmayan ürünlere dönüşüyor. Gercüşlü kadınlar şöyle anlatıyor; “Mezrone üzümü; Batman’ın Gercüş-Hasankeyf-Kayapınar hattındaki bölgede dağlık kesimdeki üzüm bağlarında yetiştirilmektedir. Büyük yuvarlak tanecikli olup yeşilimsi ve sarımsı bir renge, ince bir kabuğa sahiptir. Çok tatlı olup ağızda kolay erimektedir. Çoğunlukla üç -dört çekirdekli olup çekirdekleri taneden kolayca ayrılmaktadır. Yetiştirilen üzümler taze haliyle sofralarda yer aldığı gibi daha sonra geleneksel yöntemlerle kuru üzüm, üzüm suyu, pekmez, cevizli sucuk, pestil, sirke, üzüm çekirdeği yağı haline de getirilip tüketime sunulmaktadır.”
YILLARIN GELENEĞİ VE GEÇİM KAYNAĞI
Gercüş ilçesi, bağ alanı ve üzüm üretim miktarı bakımından Türkiye’nin önemli lokasyonlarından. İklim şartlarının uygunluğundan dolayı bağcılık yüzyıllardır bölgenin geçim kaynağını oluşturuyor. Yetiştiriciliği yapılan üzüm çeşitleri hangi amaçla yetiştirildiğine bakılmaksızın öncelikle aile ihtiyacını karşılamaya yönelik olarak kullanılmakta, ihtiyaç fazlası ürün ilçe ya da çevre mahalli pazarlarında satışa sunuluyor. İlçede sofralık olarak tercih edilen mahalli üzüm çeşitleri ise şöyle; Mazrona, Zeynebi, Benitaht, Deyvani, Tayfi, Haseni, Hazirani, Zeyti, Bakari, Belbezık ve Reşek (Üsvet). (Haber: Barış Arslan-Fotoğraflar: Orhan Kartal)
