Dünden devam

Diyarbakır-Mardin karayoluna hakim oldukça büyük bir tepe üzerinde kurulu bulunan Zerzevan Kalesi, gerçekten sahipsiz bırakılmış.
Yıllar önce ziyaret ettiğim Kela Zerzevan'a çıkan yol asfaltsızdı, şimdi kilit taşları döşenmiş. Ayrıca bir personelin kaleye çıkanları kontrol için görevlendirildiğini gözlemledim.
Araçlar için tepe aşağısında bir park oluşturulmuştu. Diyarbakır Çınar ilçesi sınırlarındaki Zerzevan Kalesi, Mezopotamya havzasındaki İpek Yolu üzerinde bulunması kuvvetli bir tarihi dokuya sahip olduğunun göstergesidir...
Son yıllarda Zerzevan Kalesindeki tarihin gün ışığına çıkarılmasına yönelik kazılar yapılmaktadır. Ancak bu tarihi mekanın tanıtılmadığı gerçeğine inanıyorum.
Diyarbakır ve Mardin arasında sefer yapan araç sürücülerinin bile Kela Zerzevan'ı tanımadıkları gerçeği ile ilgili bilgileri googleden öğrendim.
Bu tarihi doku yeterince tanıtılsa, dünyadan milyonlarca ziyaretçiye ev sahipliği yapabilir.
Dünkü yazımda Zerzevan'ın sahipsizliğine işaret etmiştim, tanıtımına katkı yaparak sahiplenmek istiyorum.
**
**
TAŞ YAPITLARIYLA ÇINAR'IN NEMRUT'U...
Yeraltı tünelinin olduğu bilgisine ulaştığım Kela Zerzevan hakkında derlediğim bilgileri takdirlerinize sunuyorum: "Zerzevan Kalesi'nde 2017 yılı kazıları ile ortaya çıkarılan Mithras tapınağı Roma İmparator'luğunun doğu sınırında tespit edilen ilk ve tek Mithras tapınağı olma özelliğine sahip.Kalenin antik sokaklarında kiliseleri, konutları, arsenal(silah deposu),sığınak, su kanalı, tonozlu sarnıçı, kuleleri, tüneli, sarnıçlar, nekropol alanını görme fırsatını sunarak tarihsel bir gezinti yapmanızı sağlar. Her mevsimi ayrı bir güzellikte. Birçok fotoğrafçının uğrak noktası.
Arkeolojiye ilgi duyan ve gezmeyi seven herkesin bir kez olsun görüp gezmesi gereken bir yer buraya Doğu’nun Efes’i dersek abartmış olmayız..
12 metre yüksekliğinde ve bin 200 metre uzunluğunda sur kalıntısı, 22 metre yüksekliğinde gözetleme ve savunma kulesi, kilise, tapınak, kaya sunağı, yönetim binası gibi mimari kalıntılar yer alıyor. Doğudan özellikle İran tarafından gelen orduların durdurulduğu ve batıya geçişini engelleyen bir nokta olan ve her defasında yıkılıp yeniden inşa edilen kale ve çevresinde, konutların bulunduğu alanda su sarnıçları, yeraltı ibadethanesi, yeraltı sığınağı, tahıl ve silah depoları; surların dışında ise yerleşime su sağlayan kanallar, sunu çanakları ve taş ocakları, nekropol alanında da kaya mezarları ve tonozlu mezarlar yer alıyor. Diyarbakır-Mardin kara yolunda, Demirölçek köyü yakınlarındaki yüksek bir tepedeki Kale’de yaklaşık 100 su sarnıcı ile kilise yer almaktadır. Kale’nin, Mardin ve Diyarbakır’a 50, Çınar ilçesine de 17 km mesafede, Roma Dönemi’ne ait olduğu bilinmektedir. Zerzevan Kalesi’nin iç kısmının merdiven yapısı, Eğil Kalesi ile aynıdır. Su yatağına kalenin içindeki geçit ile inilmektedir. Geçidin su için olup olmadığı bilinmemektedir Bu geçit, aynı zamanda Kale’nin dışa açılan kapısıdır. Belki de savaş ya da olağan üstü hâllerde Kale’nin içine alınacak unsurların kontrollü biçimde kaleye girmesini sağlamak için açılmış olduğu düşünülmektedir. Zerzevan Kalesi’nde çok sayıda sarnıç bulunmaktadır. Bunlar, kalenin iç kısmından dışa açılan basamaklı geçidin, su almak üzere dereye inmek için yapıldığı ihtimalini zayıflatır. Kalenin içinden kayalık zeminin oyularak merdivene dönüştürülmesi, sadece su amaçlı olamaz. Son yıllarda tescil edilmesine rağmen Kale’deki tahribatın önüne geçilememiştir. Köydeki bir çok yapının esas malzemesini oluşturan kale taşları, çoğunlukla tepeden yuvarlanarak, parçalanmış ve evlerde kullanılmıştır. Kalenin ayakta duran kısmı “saray” ve bazı kısımlarının toprak altında olduğu görülen kalıntıları günümüze kadar ulaşmıştır. Bu kalıntıların arkeolojik kazılarda gün ışığına çıkarılması beklenmektedir.
**
Kentte en iyi korunmuş kamu yapılardan biri, doğu-batı doğrultusunda dört mekândan oluşan kilise. Zerzevan Kalesi bütün vadiye hâkim konumuyla antik ticaret yolu üzerinde geniş bir alanı kontrol altında tutan, stratejik bir Doğu Roma sınır garnizonu. Doğu Roma ve Sasani arasında büyük mücadelelere sahne olan ve antik ismi Samachi olan yerleşimin mevcut kalıntılardan yola çıkarak İS 4. yüzyıldan 7. yüzyıla kadar kullanıldığı anlaşılıyor. Diyarbakır’ın Bizans Dönemi hakkında bugüne kadar kapsamlı bir kazı gerçekleştirilmediği için bölgenin, özellikle de Diyarbakır’ın klasik dönemleri çok fazla bilinmiyor. Bölgenin en önemli yapılarından Zerzevan Kalesi’nde yapılacak uzun süreli kazı çalışmaları ile Diyarbakır ve çevresinin Bizans Dönemi’ne ışık tutulacak. Ayrıca restorasyon projeleri ve çevre düzenlemeleri ile de alan ziyaretçilerin gezebileceği bir ören yeri haline getirilerek yöre turizmine katkılarda bulunacak. Kalede yaşayanların içme suyu ihtiyaçlarını karşıladıkları Diyarbakır-Mardin Karayolu kenarında geçen dereye inen yeraltı tüneli kapanmıştır. İpek yolu üzerinde kurulan bu kalenin Karakol görevi gördüğü tahmin edilmektedir. Kalenin ve surların taş boyları 2 metre, dar kenarları ise yarımşar metrelik dikdörtgen bloklardır.Ama çevre de yaşayan vatandaşlar yapılarda kullanmak üzere bu taşları götürmektedirler.”
Çınar’ın Huriler, Mitaniler, Asurlar, Medler, Persler, Makedonya, Selevkoslar, Partlar, Romalıların egemenliği altına girdiğini tarih yazıyor. Hz. Ömer döneminde İslam alemi sınırlarına dahil olan yöre, Selçuklular, İnaloğulları, Artukoğulları, Eyyubileri ağırlamış, Timur’un ordularını görmüştür. Asırlarca Osmanlıların hakimiyetinde kalmıştır."
Görüldüğü gibi bu kadar önemli bir tarihi kentten söz ediyoruz. Bu tarihi kent sahipsiz bırakılmıştır. Düşünün ki Diyarbakır-Mardin karayolundan geçerken dikkatinizi çekmiyor. Diyarbakır Valiliği ve Çınar Kaymakamlığını göreve çağırıyorum; karayolu üzerinde Kela Zerzevan'ı sembolize edecek bir yapı inşa etsinler. Vatandaşlar oradan geçtiklerinde Kela Zerzevan'ı tanısınlar. Diyarbakır basınını da duyarlı olmaya davet ediyorum.