**Batman’ın çekirdeği İluh Mahallesini terk etmeyen 90 yaşındaki TPAO emeklisi Şemsettin Çalmaz: “Doğup büyüdüğüm İluh’un ortasından geçen dereden yağmur suları geçerdi. Su berraktı. Su ihtiyacımızı dere içindeki kuyulardan karşılardık. Şimdilerde ise kirli manzarasıyla derenin etrafına yaklaşılmıyor” diyor.
**1955 Yılında rafinerinin üretime başlamasıyla derede petrol türevleri ile atık suların oluştuğunu belirten Çalmaz: “Daha önce Tüpraş rafinerisi ve TPAO iç içeydi. 1955 yılında rafineri üretime başlayınca, derenin o berrak sularının yerini kirli sular aldı. Dere ortasındaki yer altı içme suları da kayboldu” dedi.
“DERE, ATIKLARLA KİRLENDİ”
1930 Yılında Batman’ın çekirdeği olan İluh Mahallesinde doğan 7 çocuk babası Şemsettin Çalmaz, yıllardır kentin gündeminden düşmeyen ve çözüm bulunamayan İluh deresinin berrak aktığı günleri dün gibi hatırlıyor. Batman’ın ‘Nahiye’ ve ‘Belde’ olduğu dönemlerde İluh Mahallesinin şen bir yerleşim birimi olduğunu, petrol şehrinin yaşayan tarihi Çalmaz, şöyle anlatıyor: “Kış mevsiminde Batı Raman ve çevredeki dağlardan yağışların getirdiği su, İluh deresinden Batman Çayına akardı. Şimdi araç ve yaya köprüsünün olduğu yerde içme suyu kuyusu vardı. O zamanlar 63 haneli İluh’ta bidon ve bakraçlarla suyu, o kuyudan alırdık. Su, berrak akardı. Şimdilerde maalesef petrol türevleri başta olmak üzere atık suların birleştiği bu dere etrafa salgın hastalık saçıyor. 1955 Yılında Batman ‘belde’ olduğunda ilk Belediye Başkanı Sait Ramanlı, İluhlulara derenin ıslahı konusunda vaatte bulundu. Merhum Ramanlı, derenin etrafına ihata duvarı çeken ilk Başkandı.”
“İLUH’TA 63 HANE VARDI”
Batman’ın İluh Mahallesi’nde doğduğunu söyleyen 7 çocuk babası Çalmaz, 63 haneli İluh’ta nahiye binası ile Jandarma karakolunun iç içe olduğuna dikkat çekti. Çalmaz, şöyle devam etti: “1940’lı yıllarda 10 yaşındaydım. Nahiye Müdürü Siirtli Ahmet Kayhan’ın evine yakın oturuyorduk. İluh, iki ayrı mahalleydi. Tepebaşı ile karşıdaki mahallede toplam 63 hane vardı. İluh’taki evlerin tamamı kerpiçtendi. 1948 Yılında dönemin Cumhurbaşkanı Erdal İnönü, DDY Batman garına gelince İluh’a Tepebaşı’nda ilkokul yaptırmıştı. O okul binası da kerpiçtendi. Ben de o okulda ilkokulu tamamladım. Çobanlık yaptığım dönemi hatırlıyorum. Henüz rafineri, Meymuniye boğazından Batman’a gelmemişti. İluh’taki ailelerin çoğu, geçimlerini besicilikle yapıyorlardı. İluh’un çobanlarındandım. Her evden bir ekmek alıp sürülere bakardım. İluh’un iki muhtarı vardı. Hüsnü Güneş ile Hamit Güneş, sırayla eski İluh’un muhtarlığını uzun süre sürdürdü. Kimse onlardan muhtarlığı alamazdı.”
“KITLIK DÖNEMİ YAŞADIK…”
1957 Yılında TPAO Batman Bölge Müdürlüğü’nde işe başladığını belirten Çalmaz: “Askerlik dönüşünde iş yoktu, herkesin gözü TPAO’da işe girmekti. Kıtlık dönemine de tanık oldum. 1940-1942 Yılları arasındaki kıtlık döneminde buğday kepeği ile karnımızı doyururduk. Annemin kepeği bıraktığı yastıklardan çıkardığımız buğday kepeğini suyun içine bandırıp yiyorduk. TPAO’ya girdiğimde Feridun bey, idare amirimizdi. 2.5 TL ile işe başladım. Batman’da ilk Petrol-İş Şube Başkanı merhum İhsan Dündar’dı. O’nun girişimleri ile maaşımız 6.5 TL’ye çıktı. İyi para kazanıyorduk. TPAO’da bir dönemler 6000’i aşkın işçi çalışıyordu. İsmet İnönü’nün 1948 Yılında Batman DDY Garına geldiğini ve beraberinde dönemin ilk petrolcülerinden Abdurrahman Durukal’ın ABD modeli jipine binip birlikte Raman dağına çıktıklarını da hatırlıyorum. DDY Gar Müdürlüğü’nün hemen arkasında Rafineri’nin tesisleri vardı. Asfaltı varillere bıraktığım sırada iki parmağımı kapağa kaptırdım, iş kazası geçirdim fakat operatörlüğe devam ettim. 1984 Yılında TPAO’dan emekli olduğumda aldığım maaş ise 1.800 TL idi” dedi.
“İLUH’U TERK ETMEYECEĞİM”
Bir zamanlar İluh Mahallesi’nde Oran’lar, Güneş’ler, Arı’lar ve Demir’ler gibi tanınan ailelerin de oturduğunu ifade eden 90 yaşındaki Çalmaz: “İluh’ta oturduğum ev babamdan kaldı. Allah’a şükür, şehrin diğer semtlerinde benim ve çocuklarımın 14 dairesi var. Fakat doğup büyüdüğüm bu mahalleyi terk etmek gibi bir düşüncem olmadı. Babamın yadigarı olduğu bu evi ölünceye kadar terk etmeyeceğim. Bir zamanlar İluh, Batman’ın en şen ve hareketli yeriydi. Buradan İluh deresine baktığınızda, dere özellikle kış mevsiminde berrak akardı. Güzel bir manzarasına doyum olmazdı İluh’un. Batman ovası ise bozkırdı. Tanınan ve bilinen ailelerin çoğu İluh’ta yaşardı. 1955 Yılında Tüpraş Batman Rafinerisi’nin üretime başlamasıyla petrol türevleri başta olmak üzere dereye komşu olan mahallelerin atık suları da dereye karışınca burası kirlendi. Şimdi ki sakatatçılar çarşısı bitişiğinde yer altında oluşan göçük ile birlikte büyük bir su kaynağı oluştu. O su kaynağından çıkan temiz su bir süre dereyi temiz tuttu. TPAO’nun eski ambar yeri diye su kaynağı dolduruldu. Sonrasında TPAO ile iç içe olan rafinerinin atıkları dereye akınca kirlilik oluştu” diye konuştu.
