*1947 Yılında Raman Dağında ‘Petrol’ çıktı, İluh köyü ‘Batman’ oldu. 1953 Yılında üretime başlayan Türkiye’nin ilk rafinerisi bir şehri ortaya çıktı. Batman Çağdaş, İluh’un ilk kerpiç evlerini okurlarıyla buluşturuyor.
*Yıllar önce yaz mevsiminin uzun ve sıcak geçtiği İluh’taki eski evlerin odaları yüksek tavanlı ve çok pencereli tutulmuş. Kışlık ve baharlık bölümde ise pencereleri daha az sayıda olan kerpiç evler, günümüzde betonarme yapılarla yer değiştirdi.
KÖYDEN, BÜYÜKŞEHİR’E DOĞRU
1953 Yılında üretime başlayan ülkenin ilk rafinerisi, kerpiç yapılardan oluşan ‘İluh’u kent merkezi nüfusu 500 bin, ilçeleriyle birlikte 630 bin nüfusu bulan Batman’ı ortaya çıkardı. 1947 Yılında ‘kara altın’ın keşfedildiği Raman Dağı, Batman’ın kaderini de belirledi. 1952 Yılında yapımını üstlenen ABD'li Ralph Parsons’ın inşaatını iki yılda tamamladığı Batman Rafinerisi, İluh köyünün de kaderini değiştirdi. Kerpiç yapılardan oluşan İluh köyü, 73 yılda kent merkezi nüfusu 500 bin ile ‘Türkiye’de kent merkezi en büyük 22 İl’ arasında yer aldı.
İLUH İSTASYONU’NDAN BATMAN’A
Türkiye’nin ilk rafinerisi için 1940’lı yılların başında DDY raylarının Diyarbakır’dan uzatıldığı Batman’da, DDY istasyonunun adı ise ‘İluh İstasyonu’ydu. 1953 Yılında üretime başlayan Batman Rafinerisi’nin etrafında sayılı kerpiç yapılı evlerin olduğunu belirten ilk petrol mühendislerinden Hasan Hüseyin Ural, anı defterinde şu görüşlere yer vermiş; “Batman DDY istasyonunun adı İluh’tu. Eski İluh’ta evlerin tamamı kerpiçti. Posta hizmetleri dahil her türlü ihtiyacı Beşiri ilçesinden karşılarken, DDY İluh istasyonunun açılmasıyla Batman’ın çehresi değişti.”
İŞTE İLUH’UN İLK EVLERİ
1940-50’li yıllarındaki kerpiç evleri, yaz mevsimlerinin uzun ve sıcak geçmesini göz önünde bulunduran eski İluh sakinleri, o dönemin yapılarında yüksek tavanlı ve bol pencerelere yer vermiş. Kışlık ve baharlık bölümlerde de az sayıda pencere bulunduran İluh’un ilk sakinleri, şehrin 50 yıldır ‘kanayan yara’sı konumundaki İluh deresi içinde de ev yaptıkları görülüyor. Petrol kentinin ‘Belde’ ve ‘İlçe’ statüsünde olmadığı dönemlerde Batman Ovası’nda eskiye dair Tüpraş Rafinerisi ve DDY Garı günümüzde de yıllara meydan okuyor. (Çağdaş Özel)
