Arif Arslan’ın yazı dizisi 3
*Batman’da sadece 12 bin yıllık Hasankeyf yok olmayacak. Bir dönemlerin çok renkli topluluğun yaşadığı eski yerleşim birimleri de sulara gömülecek.
DERA DİR HIRBE HÖYÜĞÜ…
2015’in sonlarına doğru su tutulması planlanan Ilısu barajı, bu coğrafyanın ‘tarih hazine’sini suların derinliklerine gömecek. Akarsuların altında kalacak höyüklerin öneminin farkına varan arkeolog Algaze, Garzan çayı yatağındaki önemli yerleşim birimlerinin bir açık hava müzesi gibi olduğun dikkat çekiyor. İşte kaybedeceğimiz birkaç höyük daha…
Dera Dir Hırbe höyüğü ‘Cehşane’ deresinin kuzey yakasında yer alıyor. Dere ile sırt arasında köy yolu uzanıyor. İki ayrı alandan daha Doğu’da, köye yakın olanı bugün tarla olarak kullanılıyor. Yoğun tarla sürümü alanı tahrip etmiş, sürülme sırasında çıkan taşlar toplanarak öbeklenmiş. Yer yer taş öbekleri ve çevirme/mezar yeri olmakla birlikte mezar taşı yok. Çanak parçası çok seyrek.
Büyük olasılıkla köyün eski yerleşimi ve mezarlığı. Mor Gabriel Manastırı’nın kaynaklarında Süryani Köyü, ancak kilise ile ilgili bilgi yok.
MEZRİK HÖYÜĞÜ…
Yazıhan (Mezrik) höyüğünden kısa bir tarih kesiti;
Arazi kısmen tarla, kısmen bağ, kısmen de mera olarak kullanılıyor. Yoğun tarımsal faaliyetten ötürü höyükteki çanaklar çok dağınık. Çanak parçalarının yaklaşık dağılım alanı bir kilometreyi buluyor. Höyükte ortaçağ malları bulunmuş. Bu bölgedeki dağınık konumlu evlerin kalıntıları.
HICRE (YOLKONAK) HÖYÜĞÜ
Beşiri yöresinde Ezidi’lerin ağırlıklı olarak yaşadığı Hıcre höyüğünün tarihini Algaze, şöyle özetliyor;
Kayalığın içine açılmış, 0.50 m kalınlığında kireç harçlı hafif kubbemsi bir örtü ile kapatılmış. Konglomera kayanın içi düzeltilerek oluşturulmuş haznenin iç boyutları, defineciler tarafından tahrip edildiği için belirlenemedi. Haznenin yakınında, yaklaşık 200 metre çapındaki bir yerleşmeye ait, duvar ve mekan kalıntıları görülmekte. Roma su yoluna ait toplama haznesi ve yolu, hangi yerleşime su götürdüğü saptanamadı.
DELLANO TEPE HÖYÜĞÜ
Bu yerleşme alanın ‘Kevri Kul’ su yolunun bulunduğu kayalığın benzeri olduğunu söylüyor Algaze;
“Bugün bu alan tarla olarak kullanılıyor. Çok sayıda dağınık taş var. Çanak, tepede yoğun, çevrede seyrek. Roma dönemi ve Ortaçağ’a tarihleniyor. Ancak iki parça çakmak taşı altta veya çevrede paleolitik olduğuna dair işaret ediyor.
1.600 metreye yayılan alçak yükselti üzerindeki milli tepelerden birinin üzerindedir. Baş taşları kayıp toplama taşlarla çevrili mezar yerleri var. Mezarların hemen hepsi kazılmış. Zaman zaman küpler de çıkmış. Kaçak kazılmış mezarlarda kemikler yok. Mezarlığın Ezidi’lere ait olduğu söyleniyor.”
AVİSKE TEPE HÖYÜĞÜ
Aviske (İkiköprü) Tepe höyüğünde çanak ağırlıklı eserler dikkat çekiyor: Algaze bu höyüğü de şöyle özetliyor;
“1990’larda Beşiri-Kurtalan yolu genişletilirken, höyüğün yaklaşık dörtte üçü kesilmiş. Oldukça tahrip olmuş höyük tarla için düzeltilmek isteniyormuş.
Çanak çömlek verilerine göre, Roma döneminin ağırlıklı olduğu eski höyük, tarla diye düzeltilince bazı tarihi eserler de hasar görmüş.
ASMADERE’DE EZİDİ ZİYARETİ
İkiköprü-Asmadere köyünün Ezidi toplulukları için belgelenmesi gereken bir adres olduğuna işaret ediyor Algaze;
“Asmadere’de köşeleri yuvarlak dönüşlü dörtgen taş bir çevirme var. Yakınındaki doğal yassı kireç taşlarının herhangi bir işlevi olup olmadığı bilinmiyor. Defineci çukurlarından biri kayalığın iyice derinine kadar kazılmış.
‘Türbe’ olarak işaretlenen yer daha kuzeybatıda. Ezidi ziyareti. Bölgede bugün az kalan Ezidi topluluklar açısından daha ayrıntılı belgelenmesi gerekiyor.”
