KENTSEL DÖNÜŞÜMÜN BOYUTLARI
Kentler canlı ve dinamik organizmalar olarak, sosyal, kültürel, ekonomik, fiziksel ve teknolojik yönlerden sürekli değişim ve dönüşüm göstermektedirler. Bu bağlamda, kentsel dönüşüm uygulamaları, kentin değişim ve dönüşüm sürecinde ortaya çıkan sorunlar ve insanların gereksinimleri doğrultusunda, çeşitli faktörler altında değerlendirilmesi gerekmektedirler. Kentsel dönüşüm projeleri sürdürebilirlik temelinde, dönüşüm alanı olarak belirlenen bölgelerde, farklı değişkenler etkisinde gerçekleşebilmekte ve bu süreçte, proje geliştiriciler, uygulayıcılar ve kullanıcıları tarafından geri beslenen bir sistem olarak bilinmektedir. Böylece proje tasarım sürecinde, bu tarafların her hangi birinin eksikliği ve projeye dahil edilmemesi büyük problemlere neden olabilmektedir. Kentlerdeki karmaşık ve çok fonksiyonel yapı ve aynı zamanda, planlama disiplininin evrimi, kentsel dönüşüm uygulamalarını önceki dönemlere göre daha bütüncül, geniş kapsamlı ve çok boyutlu bir eylem alanı haline getirmektedir.
Genel olarak, kentsel dönüşüm projelerinde, kentin mekânsal koşulları ve sosyal sorunları arasındaki ilişkiyi kurgulamak, kentsel mekânlardaki çöküntüleri sosyal açılardan incelemek, kentin mekânsal gelişim ve değişimi yönündeki fiziksel, sosyo-ekonomik, altyapı ve çevresel ihtiyaçlarını karşılamak, yaşam kalitesini arttırmak, kentsel alanlardaki ekonomik canlılığı sağlamak, kentsel yayılmaları önleyerek kentsel alanları en etkin bir şekilde kullanmak ve bölgesel potansiyelleri ve sorunları ortaya çıkararak stratejiler üretmek hedeflenmektedir.
Kentsel dönüşüm projelerinin başarılı bir şekilde amaçlarına ulaşabilmeleri için, sağlıklı ve kaliteli konutların sağlanması yönünde gereken politikaların üretilmesi, sunulan konutlarda seçenek çeşitliliği, kentlerde ulaşabilirlik ve erişebilirliğin sağlanması, çeşitli aktörler ve toplumun farklı gruplarının katılımına yönelik olanakların sağlanması, sosyo-kültürel ve sosyo-ekonomik koşulların ve ihtiyaçların araştırılması ve sonuç olarak doğru tespitler ve çözümler üretilerek önerilerin sunulması gerekmektedir.
Türkiye de uygulanan kentsel dönüşüm projeleri, genel olarak, aşağıda belirtilen süreç içersinde gerçekleşmektedir:
-Dönüşüm alanın belirlenmesi, alana ilişkin gereken sosyal, ekonomik, çevresel, topoğrafik ve coğrafi araştırmaların yapılması,
-Kentsel dönüşüm projesinin alanda gerçekleşmesine ilişkin gerekçelerin belirlenmesi Kentsel dönüşüm uygulamasına ilişkin yöntemin belirlenmesi ve bölge sakinlerinin nakledileceği yeni alanın belirlenmesi ve bölgenin niteliklerine ilişkin sosyo-mekânsal dengelerin araştırılması ve korunması,
-Dönüşüm bölgesinde öngörülen değişimlerin sosyo-kültürel ve sosyo-ekonomik açıdan değerlendirilmesi,
-Dönüşüm sürecinde meydana gelebilecek sosyal problemlerin çözümüne ilişkin önerilerin sunulması ve olası mağduriyetlerin giderilmesi,
-Merkezi ve yerel yönetim ve yerel halkın işbirliği ve etkin katılımının sağlanması,
Kentsel dönüşüm projeleri, kentsel dokunun tasarımı ve kalitesinin arttırılması olarak ifade edilmekte ve aynı zamanda, sürdürebilirlik, yaşanabilirlik, sosyal bütünleşme, ekonomik kalkınma, çevresel korunma gibi planlamanın modernize edilmesine ilişkin parametreleri de içerebilmektedir.
Böylece, kentsel dönüşüm uygulamaları, sadece fiziksel bir dönüşümü içermemekte, aynı zamanda, sosyal, ekonomik ve yasal boyutları da kapsayarak, çok yönlü bir eylem olarak tanımlanabilmektedir. Kentsel dönüşüm boyutları, birbirleriyle örtüşen “Fiziksel”, “Yasal”, “Ekonomik” ve “Sosyal” boyut olmak üzere dört temel boyut üzerinden incelenmektedir.
Sonuç olarak, kentsel dönüşüm projelerinin başarılı bir şekilde uygulanabilmesi için, dönüşümün temel boyutlarının bütüncül ve dengeli bir biçimde geliştirilmesi büyük önem taşımaktadır.
Kentsel Dönüşümün Fiziksel Boyutu
Kentsel dönüşümün fiziksel boyutu, dönüşüm alanındaki yollar ve ulaşım sistemi, diğer kentsel alanlar ile bağlantıları, mevcut kent dokusu ve yerleşim alanının niteliği ve sayısal verileri, sosyal ve teknik altyapı ve çevresel sorunlar üzerine odaklanmaktadır. Projelerin tasarım boyutu, fiziksel olarak kentlerin korunması, gelişim ve değişimini belirleyen kentsel tasarım sürecini kapsamaktadır. Dönüşümün fiziksel boyutu, temel altyapı, konut ve yerleşim alanları ve çevre ile ilgili uygulamaları kapsamakta ve aynı zamanda, alanın çevresi ile olan ulaşım sistemi ve elektronik bağlantıları da içermektedir. Kentsel alanların fiziksel görünüşleri ve mekânsal kaliteleri, bölgenin refah seviyesi ve sosyal yaşam kalitesinin bir göstergesi olarak bilinmektedir. Bu yüzden, mekândaki fiziksel değişim ve gelişim, dönüşüm projelerinin önemli bir boyutu olarak tanımlanmakta ve kentsel dönüşüm projelerinin başarı düzeyleri, mekânın fiziksel olarak doğru bir biçimde değişimi ve yenilenmesine bağlı bulunmaktadır. Fiziksel boyut, konutların mevcut durumu, arazi kullanımı ve parseller, açık yeşil alanlar, boşluklar, kentsel donatılar, altyapı ve üstyapı hizmetleri, su, ulaşım, telekomünikasyon, mekânsal kalite ve bölgenin fiziksel yapısı üzerine odaklanmaktadır. Fiziksel dönüşüm bütüncül bir yaklaşım olarak, dönüşüm sürecinde, fiziksel yenilemenin yanı sıra, mekânsal sorunları ortadan kaldırmak ve değişimlere öncülük etmek, toplumsal bütünleşmeyi sağlamak, finansal kaynaklar yaratmak ve fırsatları değerlendirmek gibi sorumlulukları üstlenmektedir.
Kentsel dönüşüm projeleri, bölgenin özgün yapılaşma ve nitelikleri üzerinden ve aynı zamanda, kullanıcıların mekânsal gereksinimleri dikkate alınarak tasarlanmalı ve dönüşümün fiziksel etkileri projenin başından itibaren projeye dahil edilmelidir. Ancak, alandaki fiziksel dönüşüm sonucunda, bölgede oluşan rantın yeniden paylaşılmasına imkan sağlanırken, aynı zamanda toplumsal grupların kentsel alanlarda ayrıştırarak üretimin sorunsuz bir şekilde devam etmesine olanak verilmektedir. Diğer taraftan, rant üzerinden elde edilen kazançlar ve gelirlerin artışlarından, genel olarak, toplumun orta ve üst gelir grupları yararlanmakta ve alt gelirli gruplar yatırımların yoğunlaştığı alanlardan çeşitli yöntemler ile uzaklaştırılmaktadırlar.
Kentsel mekân yasal, toplumsal, yönetimsel, finansal ve fiziksel açıdan sürekli değişip gelişmekte ve kentsel dönüşümün fiziksel tasarımsüreci, kent dokusunun yeniden planlanması, değiştirilmesi ve daha yaşanabilir hale getirilmesi sürecini kapsamaktadır. Ancak, ülkemizde, kentsel dönüşümün fiziksel değişim boyutu göz ardı edilerek, dönüşüm projeleri kentin ihtiyaçları yerine yerel yönetimlerin isteklerine hizmet vermekte ve kentsel alanlarda standart ve birbirine benzer yapılar ortaya çıkmaktadır.
