BATMAN İLİ, İLUH DERESİ ISLAH ÇALIŞMASI
VE SOSYO-EKONOMİK BOYUTTAN İNCELENMESİ
Çalışmanın bu bölümünde, Batman İli Merkez İlçesi İluh Deresindeki ıslah çalışması ve yerlisi ile kentsel dönüşüm projesi sosyo-ekonomik açıdan incelenmiştir. Alandaki fiziksel dönüşüm ve değişimin yanı sıra, uygulamanın sosyo-ekonomik açından da incelenmesi hedeflenmiştir. Bu amaçla, tezin çalışma alanı olarak belirlenen ve kentsel dönüşüm projesi kapsamında olan İluh deresinin islah çalışması, fiziksel dönüşüm yönünden değerlendirilmiş, belediyeden elde edilen veriler ve yerel halk ile yapılan anketler sonucunda, mekândaki sosyal ve ekonomik yapı irdelenmiştir. Analizler sonucunda, elde edilen veriler doğrultuda öneriler geliştirilmiştir.
2006 yılında yaşanan sel afetinde, İluh deresi sağ ve solundaki yerleşim alanlarının çoğu selden etkilenmiş, can kaybı yaşanmıştır. Yapıların dere yatağında bulunması, aynı zamanda da niteliksiz malzemelerden yapılmış olması, deprem unsurunu da dikkate aldığımızda, can ve mal kaybının artmasına sebep olmuştur. Ayrıca, çoğu yapıların ruhsatsız olması çözüm için olumsuz bir boyut kazandırmaktadır. Bu çalışmada, İluh deresi alanındaki yapısal sorunların durumu irdelenerek, sorunun iklimsel, istatistiki veriler ışığındabelediye ve ilgili diğer kurumları eleştirileri ve çözüm önerileri konu edinilmiş, mekandaki ekonomik ve toplumsal yapı incelenip gereken analizler yapıldıktan sonra, mekandaki sosyo-ekonomik yapıya uygun çözümler geliştirilmiştir.
BATMAN İLİNİN NİTELİKLERİ
Batman, sahip olduğu zengin su varlığı, verimli toprakları, ana ulaşım bağlantılarının düğüm noktasında yer alması gibi coğrafi avantajlarından ötürü, çevresinde pek çok medeniyetin yaşamsal katmanlarına ev sahipliği yapmış, bu bağlamda bilimsel, kültürel, sanatsal alanda çeşitli ve zengin somut izlerin yer aldığı bir merkez olarak, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin önemli kentlerinden birisi olmuştur. Kent çok yakın geçmişte bir köy iken petrol sektörünün Batman’da yer alması sonucu hızla büyümüş ve nüfusu 100.000’i aşan kent haline gelirken, 81 il merkezinin nüfus büyüklüklerine göre sıralanışında 27. sırayı almıştır. Yıllara göre, Batman ili nüfusu Tablo 3.1’de gösterilmektedir (59). 2025 yılı için yapılan projeksiyon değerleri 834,968 ile 2,130,228 arasında değişim göstermekte, ortalama değer 1,460,896 kişi olmaktadır. 2040 yılı için yapılan projeksiyon da Batman merkez nüfusu ise 851,028’dir.
BATMAN İLİNİN COĞRAFİ KONUMU
Merkez ilçe konumunda olan Batman, doğusunda ve kuzeyinde Beşiri, güneyinde Hasankeyf ilçeleri, batısında ise Diyarbakır ili Bismil ilçesi tarafından çevrelenmiştir. İller açısından komşuları, kuzeyde Muş, kuzeybatıda Diyarbakır, kuzeydoğuda Bitlis, doğuda Siirt, batı ve güneybatıda Mardin illeri olmaktadır. Batman, Batman Çayının doğusunda uzanan ova düzlüğünde kurulmuştur. Dağlık arazisi en az, ovalık arazisi en fazla olan ilçe konumundadır. Kent, düz ve düze yakın bir alanda konumlanmıştır.
Kent merkezinin denizden yüksekliği 540 m’dir. Kentin güneydeki ve kuzeydoğusundaki arazisi giderek dalgalanmakta ve halihazır harita sınırları içinde kalan alanda yükselti 620 m’yi bulmaktadır. Kentin kesin konumu 37 derece 52 saniye kuzey enlem, 30 derece 10 saniye doğu boylamdır. Batman ili 1990 yılında il statüsüne kavuşmuştur. 2008 Merkez nüfusu 302,000 ve İl nüfusu 485,616 kişidir.
Kent merkezinden 955 sayılı Diyarbakır, Mardin, Siirt karayolu geçtiğinden, Batman, bölgesel bağlantı ve transit geçiş bakımından önemli bir konuma sahip bulunmaktadır.Diğer bir deyişle, Batman, Habur gümrük kapısı transit yolu üzerinde kurulmuştur. Gerek doğu-batı ve gerekse kuzey-güney yönlerinde ana bağlantı arterleri üzerinde bulunmaktadır. Bu nedenle güçlü bölgesel karayolu bağlantılarının sağlayabileceği birçok avantajlara sahiptir.
BATMAN İLİNİN METEOROLOJİK ÖZELLİKLERİ
Batman ilinde genel anlamda Akdeniz iklim özellikleri görülmektedir. Yazları sıcak ve kurak, kışları ise nispeten ılık ve yağışlıdır. Yağışlar yükseklerde kar, ovalarda yağmur şeklindedir. Senelik ortalama sıcaklık 16°C, yağış miktarı ise 552 milimetredir. Batman kent merkezinde yaşanan sel ve taşkınlar, doğal afet boyutunda, kentin geniş bölgelerini etkileyebilecek düzeyde olmakta ve büyük hasarlara yol açabilmektedir.
SEL
Selin en sık rastlanan sebebi, kuvvetli ve uzun süreli yağıştır. Seller, yağışla birleşen kar erimesi sonucu oluşan kuvvetli akışlar veya drenaj sistemlerindeki yetersizlik sonucu ana nehir kanallarının tamamen dolu olması ile meydana gelen taşmalar sonucu oluşmaktadır. Çok nadir olarak da barajların çökmesi ve taşmasından kaynaklanan sellere rastlanılmaktadır. Sel oluşum sayıları ve yıllara göre değişimi Şekil 3.4’de gösterilmektedir.
TAŞKIN
Bir nehir veya dere yatağındaki mevcut su miktarının, havzaya normalden fazla yağmur yağması veya havzada mevcut kar örtüsünün erimesinden dolayı hızla artması ve yatak çevresinde yaşayan canlılara, arazilere, mal ve mülke zarar vermesi olayına taşkın denilmektedir. Uzun süreli aşırı ve şiddetli yağışlardan sonra, özellikle fazla eğimli ve geçirimsiz topraklarda taşkın olayı meydana gelmektedir. Ayrıca kar yağışının da yoğun olarak yağdığı havzalarda ısının birden bire artması sonucu kar örtüsünün erimesi de taşkınlara yol açabilmekte ve taşkın debilerine etkimektedir. Her iki etkenin beraber meydana gelmesi ve yan kollardaki suyun aynı anda yükselmesi en tehlikeli taşkınları oluşturmaktadır. Taşkın oluşumuna etki eden bir diğer faktör de havzada hakim olan yağış rejimleridir. Türkiye’de, 1967-1987 yılları arasında akarsularda görülen sel (taşkın) olay sayısının tüm hidrometeorolojik afetler içindeki oranı % 33 iken; 1998-2008 yılları arasında bu oran % 14'e gerilemiştir. DSİ verilerine göre 1975-2010 yılları arasında 695 adet taşkın olayı yaşanmıştır. Bu taşkınlar sonucunda 634 can kaybı olmuş ve 810 000 hektar tarım arazisi taşkına maruz kalmıştır. Batman ilinde, kuvvetli ve uzun süreli yağlar nedeni ile dere yatağı içinde olan alanlar ciddi taşkın riski altında olmaktadırlar, böylece, bu bölgelerdeki yerleşim alanları, yaşayan insanlar için tehlike arz etmektedirler.
