Barış Arslan

*1995 Yılında ülkenin ilk rafinerisi olan Batman TÜPRAŞ’taki bacalar tüttüğünde ‘petrol kenti’ yoktu. 14 Haneli İluh’un çevresinde ‘Yukarı ve Aşağı’ mahalle vardı. Issız Batman ovasının ortasındaki devasa rafineri günümüzde yarım milyonluk modern şehir oluşturdu. 1943 Yılında DDY Batman Gar’ın tren seferlerinin başlamasıyla sarnıçlı vagonlar batı illerine tonlarca yakıt taşımaya başlamıştı. İşte petrol kentinin dününe dair bir kesit kare daha…

RAFİNERİ’DE BACALAR TÜTTÜĞÜNDE

Yıl 1956. Türkiye’nin ilk rafinerisi Batman ovasına kurulmuştu. 1955 Yılında üretime başladığında yılda 330 ton kapasiteli rafineri üretime başladığında, İluh’un tepesindeki 14 haneli küçük yerleşim birimine iki yeni mahalle eklenmişti. Yukarı Mahalle İluh deresinin çevresindeki küme evlerdi. Aşağı mahalle ise rafineri çevresindeki derme-çatma birkaç evden oluşuyordu. Rafinerinin önce ‘belde’, ardından ‘ilçe’ ve daha sonra ‘il’ yaptığı Batman’ın kent merkezi ‘kara altın’ sayesinde yarım milyonu buldu. İlçeleriyle birlikte 610 bin nüfusu bulan Batman, ‘büyük şehir’e aday iller arasında yer alıyor. İşte 64 yıl önce Batman ovasındaki rafinerinin etrafında tek bir yapının olmadığı tarihi bir kare.

 1950’Lİ YILLARDA BATMAN GARI

1940’lı Yıllarda dönemin Cumhurbaşkanı ve Başbakanları, Maymuniye boğazındaki küçük rafineride incelemelerde bulunduktan sonra DDY raylarının Diyarbakır-Bismil’den Batman’a kadar uzatılmasını sağlamıştı. 1950’li Yılların başında Batman Rafinerisi’nden sarnıçlı vagonlarla ilk yakıt batı illerine taşınmıştı. Batman DDY Garı’nın çevresinde bina sayısı iki elin park sayısı kadardı. İluh Mahallesi’nin devamı olan ‘Yukarı semt’ diye bilinen küçük yerleşim birimi Gar’a komşuydu. İşte 50’li yılların başında DDY Batman Garı’nın manzarası.

SİTE’DEKİ BİNALAR 65 YILDIR AYAKTA

TPAO Batman Bölge Müdürlüğü’nün bulunduğu Site Mahallesi’ndeki bazı binalar, kentin eski yapıları arasında yer alıyor. Dönemin petrol mühendisleri ile petrol yöneticilerine 1955 yılında yapılan Site’deki zemin artı-iki katlı binalar, bugüne kadar depremden etkilenmedi. Hala TPAO’da görevlilerin oturdukları binalar, yıllara meydan okuyor. Yeşil kuşak içindeki Site’deki lojmanlar mimarı ve estetik yapısıyla kentin örnek binalarından biri.

VARİL FABRİKASI ‘VARİL’ YETİŞTİREMİYORDU

Bir zamanlar, Türkiye’nin tüm bölgelerinin asfalt ihtiyacını Batman Rafinerisi karşılardı. Diğer rafinerilerin olmadığı dönemde Batman Rafinerisi memleketin asfalt ihtiyacını temin ediyordu. O dönemlerde yılda 75 bin varil imal edilecek ‘Atölye’ Batman’da kurulmuştu. Varil ve teneke fabrikası 7-24 çalışırdı. Asfalt doldurulan variller, ülkenin dört bir yanına gönderiliyordu. İşte 1955 Yılında Batman Rafinerisi bünyesindeki varil-teneke üretim fabrikasının görünümü. Bir petrol emekçisi istiflediği varillerle objektiflere böyle yansımıştı.

Editör: TE Bilişim