Siz kendi kişiliğinizi nasıl tarif ediyorsunuz? Sizi siz yapan, sizi var eden temel özellikleriniz nelerdir? Kendinizde herhangi bir kişilik bozukluğu olduğunu düşünüyor musunuz? Kendinizi Antisosyal? Narsist? Obsesif? Ya da Paranoid olarak tarif edebilir misiniz? Birine karşı “hah bunda kesinlikle kişilik bozukluğu var” kanısını neye göre yapıyorsunuz? Bu sorulara vereceğiniz cevaplar da aslında kişiliğinizin bir parçasını oluşturacaktır.
Yazıya “kişiliksiz” diye söylenen tabirin aslında mecazi olduğunu, iyi ya da kötü herkesin bir kişiliğe sahip olduğunu, kişilik olmadan bir bireyin var olamayacağını vurgulayarak yazımıza başlayalım.
Kişilik nedir?
Kişilik bozukluklarının detaylarına geçmeden önce kişiliğin ne demek olduğu üzerinde kısaca durmak istiyorum. Kişilik, psikolojik ve davranışsal özelliklerin doğuştan kazanılan ve sonradan çevresel koşullar, eğitim, yetişilen ortam gibi belirleyicilerin oluşturduğu ortak yapıdır.
Kişilik bozukluğu nedir?
Kişilik bozukluğunun tanımını yapmak oldukça güçtür, çünkü; bunun en temel nedeni kişilik bozukluğundaki özelliklerin normal kişilik özelliklerinde de olabileceği gerçeğidir. Psikiyatrik tanılama sorununun en çok yaşandığını alanlardan birini “kişilik bozuklukları” çekmektedir.
Kişilik bozukluğu: “Sosyal ve mesleki işlevselliği zedeleyen, uzun süreli, esnek olmayan ve uyumsuz kişilik özelliklerini içeren bir grup bozukluk” olarak tanımlanır(Anormal Psikoloji).
Kişilik bozuklukları, bireyin kendisine, ailesine ya da topluma sorun yaratma potansiyeline sahip oldukları riski son derece önemsenmelidirler. Kişilik bozukluğu olgusunun daha iyi anlaşılabilmesi adına psikoloji, psikiyatri literatüründe nasıl ve neye göre tanı konulduğuna gelin beraber bakalım.
Toplumda, sohbetlerde çoğu zaman duymuşsunuzdur: adam tam bir psikopat, şu kişide net bir şekilde narsist kişilik bozukluğu var ya da müdürüm tam bir obsesif! Gibi.. Çoğu zaman bu kullanımlar yanlış olmakla beraber bireyin kastettiği durum kişilik özelliği olabilir. Psikopat dediğiniz kişi literatürde Antisosyal kişilik bozukluğu olan kişidir. Psikopatça bir davranış sergilemek kişide Antisosyal kişilik bozukluğu olduğu anlamına gelmez. Ya da müdürünüzün bazı konularda takıntılı olup çok titiz olması onda obsesif kompulsif kişilik bozukluğu olduğu anlamına gelmez, sadece obsesif bir karaktere sahip olmuş olabilir. İş arkadaşınızın kendini beğenmiş tavırlar içinde olması da nitekim narsist kişilik bozukluğu olduğu sonucunu doğurmaz.
Tanı ölçütleri başvuru el kitabı olan DSM-V (Amerikan Psikiyatri Birliği, Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı, V Baskı), Kişilik Bozukluğu tanısı konabilmesi için aşağıda sıralanan maddeleri şart koşmaktadır:
A. Kişinin içinde yaşadığı kültürün beklentilerinden belirgin olarak sapan, süregiden bir içsel yaşantı ve davranış örüntüsü. Bu örüntü, aşağıdakilerden iki (ya da daha çok) alanda kendini gösterir:
1. Biliş (kendini, diğer insanları ve olayları algılama ve yorumlama yolları)
2. Duygulanım (duygusal tepkilerin aralığı, yoğunluğu, değişkenliği ve uygunluğu)
3. Kişilerarası işlevsellik
4. Dürtü denetimi
B. Süregiden, esneklikten yoksun bu örüntü, çok değişik kişisel ve toplumsal durumları kapsar.
C. Süregiden bu örüntü, klinik açıdan belirgin sıkıntıya ya da toplumsal, işle ilgili alanlarda ya da önemli diğer işlevsellik alanlarında işlevsellikte düşmeye yol açar.
D. Süregiden bu örüntü kalıcı ve uzun sürelidir. Ve başlangıcı en azından ergenlik ya da erişkinlik dönemine uzanır.
E. Süregiden bu örüntü, başka bir ruhsal bozukluğun bir görünümü ya da olarak ya da başka bir ruhsal bozukluğun bir sonucu olarak daha iyi açıklanamaz.
F. Süregiden bu örüntü, bir maddenin (örn. kötüye kullanılabilen bir madde, bir ilaç) ya da başka bir sağlık durumunun (örn. başı çarpma) fizyolojiyle ilgili etkilerine bağlanamaz
Yukarda belirttiğimiz maddelerden yola çıkarak, bir kişide kişilik bozukluğu olduğunu söyleyebilmemiz için net bir şekilde “kişisel ve mesleki işlevselliğinin bozulması gerekmektedir.”
Kişilik bozukluklarının ortak özellikleri nelerdir?
Her kişiliğin olduğu gibi her kişilik bozukluğunun da kendi nev-i şahsına münhasır özellikleri vardır. Ancak, kişilik bozukluklarının tümü için sıralayabileceğimiz bazı ortak noktalar bulunmaktadır.
Psikiyatri literatüründe bu özellikler şöyle sıralanmıştır:
- Kişilik bozukluğunda geçerli olan davranış örüntüleri, genelde esneklik göstermeden sürdürülür. Mesela kişi, kendisine sorun oluşturan davranışlarından vazgeçmez, her şeye rağmen onları tekrar eder.
- Söz konusu davranışların, toplumun kabul ettiği ölçülerin dışında olması.
- Kişilik bozukluğunda görülen davranışlar, çocukluktan veya ilk ergenlik döneminden beri devam eder.
- Kişilerin davranışlarını benliğe-uyumlu görmesi. Yani kişinin davranışlarını “normal” kabul etmesi ve değiştirmemesi. Kişilik bozuklukları genelde çevre ile sürtüşmeye yol açar. Kişi kendisini değil de çevreyi değiştirmeye, çevreyi kendine uydurmaya çalışır.
- Kişinin bilişsel yetilerinde ve düşünce yapısında belirgin bozuklukların olması.
Peki, hocam kimlerden oluşuyor bu kişilik bozuklukları? Sınıflaması nedir? Sorusunun gelebileceğini düşünerekten şimdi de kişilik bozukluklarının sınıflamasını yazalım.
Kişilik bozukluklarının 10 belirli türü vardır. Bu 10 özel kişilik bozukluğu “kümeler” olarak adlandırılan 3 kategoriye ayrılır.
KÜME A: Eksantrik davranış
- Paranoid Kişilik Bozukluğu
- Şizoid Kişilik Bozukluğu
- Şizotipal Kişilik Bozukluğu
KÜME B: Dramatik, duygusal veya düzensiz davranış
- Antisosyal Kişilik Bozukluğu (Psikopat)
- Borderline Kişilik Bozukluğu
- Histrionik Kişilik Bozukluğu
- Narsistik Kişilik Bozukluğu
KÜME C: Endişeli veya korkulu davranış
- Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu
- Çekingen Kişilik Bozukluğu
- Bağımlı Kişilik Bozukluğu
Ezcümle: Bir kişide kişilik bozukluğunun olup olmadığını belirten temel şey ağır işlevsellik kaybının oluşudur ve tanıyı sadece psikiyatristler koyabilir. Kişilik bozuklukları süreci uzun zaman alsa da tedavi edilebilinir. Bir sonraki yazımda kişilik bozukluğu türlerini detaylı yazacağım.
